Paederus littoralis
- Chúng sinh sản quanh năm, nhưng chủ yếu nhiều vào mùa mưa thời tiết nóng ẩm. Đây là loại côn trùng vùng nhiệt đới, nóng ẩm.
- Đối với các loài này thường hoạt động vào ban đêm nhưng Paederus lại hoạt động ban ngày (điều này có thể giải thích được tại sao buổi tối hay gặp Paederus quanh bóng điện sáng). Chúng ưa khí hậu ẩm. Ta có thể gặp Paederus ở quanh bóng đèn trong các buồng làm việc, buồng ngủ, nhất là ở các cơ quan đóng quân cạnh đồng ruộng, hồ, rác.
- Pavan đã chiết xuất từ P. fuscipes một chất có độc tính gây phỏng tương tự như Cantharidin của sâu ban miêu, gọi là pederin, bôi lên da chuột bạch gây phản ứng viêm mạnh, bôi lên da người gây phản ứng viêm da bọng nước. Cấu trúc hoá học của Pederin chưa biết rõ chỉ biết cháy ở 1120C.
BIỂU HIỆN LÂM SÀNG VIÊM DA TIẾP XÚC DO KIẾN KHOANG:
- Bệnh thường phát vào tháng 7 đến tháng 10, nghĩa là vào mùa mưa.
- Đại đa số bệnh nhân là người làm việc dưới ánh đèn, công tác văn phòng, học sinh.
- Hơn 60% bệnh nhân phát bệnh đầu tiên vào buổi sáng.
- Đặc điểm lâm sàng:
+ 80% có tổn thương ở mặt, 1/2 thân mình.
+ 100% biểu hiện bằng vết đỏ, nền hơi cộm theo chiều vệt tay dài 1-5cm rộng 3-10mm, trên đó có mụn nước và phỏng nước ở giữa, có vùng hơi lõm gợi hình một vật gì hình tròn hoặc bầu dục áp vào. 100% có cảm giác rát bỏng tại chỗ.
+ 20% trong 1-2 ngày đầu có cảm giác ngây ngất sốt, khó chịu mệt mỏi, nổi hạch đau vùng tương ứng
+ 3,82% sưng vùng mi mắt.
+ Một số khác có hình tổn thương đối xứng (kissing lesion) ở hai bên bẹn hoặc kheo tay.
+ Điều kiện mắc bệnh và diễn biến tổn thương:
Tổn thương thành dải Tổn thương vùng khoeo
- Vào mùa mưa ban đêm Paederus theo ánh đèn bay vào buồng làm việc, buồng ngủ, buồng tắm. Bệnh nhân làm việc, ngủ, tắm dưới ánh đèn bị côn trùng rơi vào cổ mặt, phần hở thân mình vô tình dơ tay quệt, đập làm côn trùng có chứa chất pederin xiết lên da, hoặc côn trùng bám vào khăn mặt rơi vào bồn rửa, bệnh nhân không chú ý nên xát phải côn trùng lên da và gây viêm da phỏng nước.
- Ban đầu bệnh nhân thấy hơi ngứa rát, căng da, biểu hiện đỏ một vùng da, sau 6-12 giờ thành một đám hơi nề, đỏ cộm thành vệt, trên đó nổi những mụn nước to nhỏ không đều 1-5mm, 1-3 ngày sau thành phỏng nước phỏng mủ. Lúc này thấy cảm giác đau, rát càng tăng. Có thể kèm theo ngây ngấy sốt, khó chịu, nổi hạch, đau vùng cổ, nách, bẹn tương ứng với tổn thương. Nếu tổn thương ở gần mắt có thể sưng húp cả 2 mắt, 2-3 ngày mới đỡ, ở bẹn có thể nổi hạch bẹn sưng đau đi lại khó.
Phù nề mi mắt kèm vệt đỏ vùng sống mũi
- Các phỏng mủ tiến triển ngoài 3 ngày thì đóng vẩy tiết khô dần, khi rụng vẩy để lại vết xẫm màu, toàn bộ đợt tiến triển có thể kéo dài 5-20 ngày.
- Có một số ít bệnh nhân chỉ nổi vết đỏ, lấm tấm mụn nước nhỏ hơi ngứa lặn sau 3-5 ngày, không thành phỏng nước phỏng mủ.
Tổn thương vùng mặt trước cẳng tay và Tổn thương đối xứng (kissing lesion)
cánh tay
- Trong một mùa một bệnh nhân có thể bị 2-3 lần.
- Về xét nghiệm không có biến đổi gì đặc biệt. Trừ một số trường hợp tổn thương phỏng mủ rộng, sưng đau, sốt bạch cầu có thể cao. Hình ảnh tổ chức học chỉ là viêm da không đặc hiệu.
- Cần phân biệt với viêm da do nguyên nhân khác như (hoá chất, sơn..) zona, viêm da tiếp xúc do lá cây (photophytodermatitis).
Dát đỏ, phù nề, mụn mủ lan tỏa ở vùng mặt
ĐIỀU TRỊ:
• Dùng các dung dịch dịu da, sát khuẩn nhẹ như dung dịch Jarish, oxýt kẽm, mỡ kháng sinh.
• Nếu mủ nhiều, đau có thể dùng kháng sinh chung, kháng Histamin tổng hợp, thuốc giảm đau, có thể dùng corticoid bôi hoặc đường toàn thân.
• Trường hợp nhẹ bệnh có thể tự khỏi.
PHÒNG BỆNH:
• Khi làm việc dưới ánh đèn tránh phản xạ quệt tay khi có cảm giác côn trùng rơi vào cổ, mặt (khó thực hiện, vì đây là phản xạ...).
• Buổi tối khi tắm rửa chú ý giũ mạnh khăn mặt trước khi dùng.
• Vào mùa mưa đề phòng côn trùng bay vào nhà ta có thể xịt các thuốc diệt côn trùng không hại.
• Khi bắt đầu thấy rát ở một vùng da có thể rửa vùng đó bằng nước muối, xà phòng... để ngăn không nổi thành phỏng nước, phòng mủ.
ThS. Minh Thu
(Nguồn: Viện Da Liễu Việt Nam)